Oι βασικες αιτίες που παθαίνουμε καταθλιψη

Αντιμετωπίζοντας διαφορετικά την κατάθλιψη

Από τον συγγραφέα και ψυχοθεραπευτή Δρ. Πώλ Χωκ

Λιγο καιρο αφου αποφοίτησα, άρχισα να δουλεύω σ’ ένα κοινοτικό κέντρο ψυχικής υγιεινής. Σχεδόν όλοι όσοι έρχονταν να με δουν για θεραπεία υπέφεραν από προ­βληματικές αλλαγές στη διάθεσή τους, που κυμαίνονταν από μελαγχολία έως εξάρσεις χαράς. Ο ασθενής όμως που με παραξένεψε περισσότερο, ήταν μια νεαρή γυναί­κα που η διάθεσή της έφτανε στον πάτο και παρέμενε εκεί.

Για έναν πρωτόβγαλτο κλινικό ψυχολόγο, η γυναίκα αυτή αποτελουσε φοβερή πρόκληση. Ήταν έξυπνη, μορ­φωμένη, οικονομικά ανεξάρτητη. Ζουσε σε δικό της σπί­τι και δε θα ’πρεπε να νιώθει κατάθλιψη περισσότερο α­πό πολλούς άλλους ανθρώπους των οποίων η ζωή δεν εί­ναι και τόσο άσχημη. Για όλους αυτούς τους λόγους δυ­σκολευόμουν να καταλάβω γιατί ένιωθε τόση μελαγχολία, γιατί δεν έβρισκε έστω και μία αιτία να χαμογελάσει.

Ωστόσο, η Ρουθ (δεν είναι αυτό το πραγματικό της όνομα) είχε πολλά επεισόδια κατάθλιψης στο παρελ­θόν. Κόντευε τα είκοσι πέντε κι είχε αρχίσει να υποφέρει από κατάθλιψη στην αρχή της εφηβείας της. Απ’ ό,τι θυμάμαι, είχε νοσηλευτεί δυο τρεις φορές σε ψυ­χιατρείο, όπου της είχαν κάνει θεραπείες με χάπια και ηλεκτροσόκ.

Η Ρουθ επισκεπτόταν συχνά το κέντρο ψυχικής υγιει­νής, όπου όλοι σχεδόν οι γιατροί είχαν προσπαθήσει να τη θεραπεύσουν.

Τις πρώτες βδομάδες της θεραπείας δεν μπόρεσα να τη βοηθήσω. Και μάλιστα, ένιωθε ακόμα περισσότερη κα­τάθλιψη, πιο εξαρτημένη και πιο βέβαιη από ποτέ ότι δε θα ξεπερνούσε την καταθλιπτική διάθεση που τη βασάνι­ζε εκείνη την εποχή. Κι είχε αρχίσει να με πείθει πως είχε δίκιο! Την άκουγα με συμπόνια κάθε φορά επί ώρες ολό­κληρες. Ανέλυα τα όνειρά της, όπως είχα μάθει σύμφωνα με τις διδαχές του Φρόιντ. Ξαναγυρίσαμε στην παιδική της ηλικία κι αποπειράθηκα να αναπλάσω τη ζωή της για να καταλάβω τι δεν είχε πάει καλά. Εν ολίγοις, έκανα ό,τι είχα διδαχτεί, μα δεν έβλεπα κανένα αποτέλεσμα. Έπειτα άρχισε να μου τηλεφωνεί κάθε πρωί στο σπίτι, πριν φύγω για το ιατρείο, για να μου πει ότι δυσκολευόταν να ξεκι­νήσει τη μέρα της και να με παρακαλέσει να πω ή να κά­νω κάτι για να της δώσω κουράγιο να συνεχίσει. Όταν έφτασε στο σημείο να μην μπορεί να γράψει τις χριστουγεννιάτικες κάρτες της κι η μητέρα της αναγκαζόταν να πηγαίνει στο σπίτι της για να μαγειρεύει για εκείνη και τα παιδιά της, αισθάνθηκα πως είχε έρθει η ώρα να επανεξετάσω τις μεθόδους μου. Προσπάθησα να μην προσεγγίσω τη μητέρα της όπως άλλωστε υπαγόρευε η ψυχαναλυτική μου εκπαίδευση.

Δε μου πέρασε καθόλου από το μυαλό να πείσω τη Ρουθ να πάψει να νιώθει ενοχές επειδή συμπεριφερόταν σαν ανήμπορο παιδί. Σκέφτηκα να προκαλέσω ένα ρήγμα στη νεύρωσή της πείθοντας τη μητέρα να την αφήσει ήσυχη. Της είπα ότι θα ήταν καλό να μην τηλεφωνεί συχνά και να μην  της πηγαίνει τόσο συχνά φαγητό.

Ευτυχώς, η μητέρα της Ρουθ αποδέχτηκε τη συμβου­λή μου και κατάλαβε απολύτως τι προσπαθούσα να επι­τύχω. Φοβήθηκε λίγο όταν σκέφτηκε τι θα συνέβαινε στην αδύναμη κι ανεπαρκή κόρη της από τη στιγμή που δε θα στηριζόταν σε κάποιο δυνατότερο άτομο, αλλά ακολού­θησε κατά γράμμα τις συμβουλές μου και κρατήθηκε σε απόσταση.

Για κάποιο διάστημα η Ρουθ ταλαιπωρήθηκε πολύ, μα επειδή δεν υπήρχε κανείς να τη βοηθήσει, άρχισε να κάνει τις δουλειές μόνη της. Την ενθάρρυνα να χειριστεί τις υποθέσεις της όσο καλύτερα μπορούσε, να μην έχει υπερβολικές προσδοκίες από τον εαυτό της και να θεω­ρεί την κάθε μικρή επιτυχία κέρδος. Αν το πάλευε με τους δικούς της ρυθμούς, ήμουν σίγουρος πως θα ανα­κτούσε την αυτοπεποίθησή της, ακόμα κι αν χρειαζόταν μήνες. Έπιασα τον εαυτό μου να της μιλάει λογικά, αντί να παραμένω σιωπηλός, σύμφωνα με τις επιταγές της ψυχανάλυσης. Έδινα τόσες συμβουλές ώστε μου έβγαι­ναν πια από τα αυτιά. Εκείνη όμως με άκουγε, συζήτησε τις προτάσεις μου, γύρισε στο σπίτι της, δοκίμασε κάποιες από τις συμβουλές μου και μου ανέφερε την πρόοδό της επόμενες μέρες. Μετά από  μερικές βδομάδες, δε μου τηλεφωνούσε

πια κάθε πρωί, τα έβγαζε πέρα με τις δουλειές του σπιτιού και τα παιδιά κι | διάθεσή της σίγουρα καλυ­τέρευε. Εν ολίγοις, προτού περάσουν έξι μήνες, έγινε πά­λι ο παλιός, καλός της εαυτός.

Ήμουν τόσο παραξενεμένος και ικανοποιημένος από την πρόοδο αυτή, ώστε αποφάσισα να γράψω μια έκθε­ση για την επικείμενη συνάντηση του προσωπικού του κέντρου ψυχικής υγιεινής. Στην αναφορά μου προσπά­θησα ν’ αναλύσω γιατί η Ρουθ παρουσίασε βελτίωση και διακινδύνευσα την εικασία πως πιθανώς να μην πάθαινε άλλες κρίσεις κατάθλιψης, αν ακολουθούσε τις συνήθειες των προηγούμενων μηνών. Τώρα που σκέφτομαι αυτή την ανάλυση, καταλαβαίνω πόσο ελλιπής ήταν τότε η κα­τανόησή μου και πόσο πιο γρήγορα θα μπορούσε να είχε βελτιωθεί η κατάσταση της Ρουθ.

Τότε δεν ήξερα πώς να χειριστώ τις ενοχές και την αυτολύπηση -τα δύο χειρότε­ρα προβλήματα της- με αποτέλεσμα να τα αντιμετωπίσω περιστασιακά μόνο. Ευτυχώς, αυτό αρκούσε, αλλά σε κάποια άλλη περίπτωση ίσως να μην ήταν αποτελεσματι­κή η μέθοδός μου.

Στη συνάντηση δέχτηκα επικρίσεις, επειδή η αναφο­ρά μου έλεγε ότι είχα προκαλέσει μια μόνιμη αλλαγή στην ασθενή. Ένας από τους πιο έγκριτους επιστήμονες μίλησε επαινετικά για το πώς κατάφερα να κάνω τη Ρουθ να λειτουργήσει πάλι φυσιολογικά, αλλά με προειδοποίησε να μην είμαι υπερβολικά αισιόδοξος για τις πιθανότητες να μην ξαναπάθει κατάθλιψη.

Όλοι ήξεραν πως η κατάθλιψη είναι κυρίως πρόβλημα της ανθρώπινης φυσιολογίας και πωςακολουθεί έναν κύκλο. Η Ρουθ είχε βιώσει ήδη αρκετούς κύκλους και σίγουρα θα πάθαινε κι άλλες κρίσεις.

Αυτά συνέβησαν πριν από είκοσι χρόνια. Μέσα σ’ όλο αυτό το διάστημα η Ρουθ υπέφερε μόνο μια φορά από σοβαρή κρίση κατάθλιψης. Στο μεταξύ είχε πάει στο πα­νεπιστήμιο, δούλευε και συντηρούσε μια χαρά τον εαυτό της. Ως απόδειξη της βελτίωσής της, τα τελευταία είκοσι χρόνια λαμβάνω κάθε Χριστούγεννα ένα δώρο από εκεί­νη, η οποία υπογράφει απλώς με το όνομά της: Ρουθ.

ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΘΕΩΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

«Πώς μπορώ να σας βοηθήσω;» Έχω κάνει αυτή την ερώ­τηση σε αμέτρητους ασθενείς που ήρθαν να μου ζητή­σουν ψυχολογική βοήθεια. Τις πιο πολλές φορές η απά­ντηση είναι: «Έχω κατάθλιψη».

Με την πάροδο των χρόνων συνειδητοποίησα ότι η κατάθλιψη αποτελούσε τεράστιο πρόβλημα, επειδή σχε­δόν όλοι μου οι ασθενείς, ή ακόμα κι οι άνθρωποι που γνώριζα στις κοινωνικές συναναστροφές μου, είχαν περάσει κάμποσες κρίσεις κατάθλιψης, ήπιες οι περισσο­ί τερες, αλλά και σοβαρές κατά καιρούς. Συγκρίνοντάς τη με άλλες κοινές συναισθηματικές διαταραχές, η κατάθλιψη δεν είναι περισσότερο συχνή απ’ ό,τι, για παράδειγμα, ο φόβος ο θυμός όμως είναι η μόνη ψυ­χολογική κατάσταση που συναντάται συχνότερα. Αλλά η κατάθλιψη παραμένει μυστήριο έχουν γραφτεί αρκετά πράγματα γι’ αυτήν, όχι όμως με κάποιον τρόπο που να βοηθάει ιδιαίτερα το μέσο αναγνώστη. Θα ήθελα λοιπόν να σας παρουσιάσω κάποιες από τις πιο πρόσφα­τες απόψεις για τις νευρώσεις και να σας προτείνω μια νέα θεωρία για την κατάθλιψη, την οποία διαμόρφωσα και δοκίμασα σε περισσότερες από εκατό περιπτώσεις.

Το καλύτερο απ’ όλα είναι πως όταν εφαρμόζω αυτή τη θεωρία στις δικές μου διαθέσεις, ξεπερνάω επεισόδια που κανονικά θα μου δημιουργούσαν φοβερή δυστυχία. Πριν υιοθετήσω αυτές τις καινούργιες απόψεις, είχα τό­σα προβλήματα που μου προκαλούσαν δυστυχία όσα κά­θε άνθρωπος.  απόρριψη μ’ έκανε να αισθάνομαι κα­τωτερότητα κι ενοχές κι απομονωνόμουν ώρες ή και μέ­ρες για να το ξεπεράσω. Αν δεν τα πήγαινα καλά στη δουλειά ή στις εξετάσεις μου, ανησυχούσα υπερβολικά κι έπρεπε να προσπαθήσω πολύ για να συνέλθω. Κι όταν αντιμετώπιζα άδικη συμπεριφορά, η αυτολύπησή μου φούντωνε.

Ευτυχώς, αυτά συνέβαιναν παλιά. Μου έτυχαν ένα σωρό πράγματα στη ζωή μου που δεν ήταν ευχάριστα. Κάποιες από τις ατυχίες μου θα με

τάραζε άσχημα ακόμα και σήμερα, αλλά είμαι σίγουρος πως θα τα ’βγαζα πέρα πολύ καλύτερα χώρα που έμαθα για την κατάθλιψη και πώς να την αντιμετωπίζω. Το απο­τέλεσμα είναι πως έχουν περάσει αμέτρητα χρόνια από την τελευταία φορά που αιοθάνθηκα κατάθλιψη.

Μπορώ να αντέξω τις άσχημες εποχές (αν δεν είναι τρομακτικά άσχημες) κι έχω μάθει εκατοντάδες άλλους να κάνουν το ίδιο. Κι αυτό είναι το οημαντικό. Δεν είναι οι καταστρο­φές που πρέπει κανείς να μάθει ν’ αντιμετωπίζει, όσο οι μικρές καθημερινές δοκιμασίες. Αν μπορούμε να τα βγά­ζουμε πέρα με καθημερινές απογοητεύσεις, αποτυχίες ή απορρίψεις, καταφέρνουμε κυριολεκτικά να ξεπεράσου- με σε μεγάλο βαθμό το πρόβλημα της κατάθλιψης.

Πίστευαν κάποτε πως η κατάθλιψη είναι μόνο κάτι που κληροονομείς από τους γονείς σου, όπως τα καστανά ή τα γαλάζια μάτια. Γι’ αυτό και για πολλά χρόνια είχε σημειωθεί πολύ μικρή πρόοδος σχετικά με αυτή την κατάσταση. Οι άνθρωποι εγκατέλειψαν κάθε προσπάθεια ν' αλλάξουν κάτι που  υποτίθεται πως ήταν κληρονομικό. Καθώς όμως είδαν να μεταβάλλεται η κοινή γνώμη, οι γιατροί δοκίμασαν ια φάρμακα. Η ιιιο ήπια μομφή κατάθλιψης όμως, αυτή που κουβεντιάζει κανείς με τοσύζυγο, τη γυ­ναίκα ή τον καλύτερό του φίλο, ποτέ δεν έτυχε επαγγελ­ματικής προσοχής κι έτσι δε μελετήθηκε ούτε εξηγήθηκε.

Υπάρχει περίπτωση όλοι να γεννιόμαστε με μια τάση προς την κατάθλιψη και μερικοί από εμάς υποφέρουν πε­ρισσότερο και μερικοί λιγότερο από άλλους. Αυτή όμως δεν μπορεί να είναι η μοναδική αιτία της μελαγχολίας. Αν ήταν, δε θα υπήρχε λύση. Αντίθετα, αφού μπορούμε να μάθουμε στους ανθρώπους τον τρόπο να ξεπεράσουν την κατάθλιψη, είναι λογικό να υποθέσουμε ότι με ποιον άλλο τρόπο έμαθαν πώς να παθαίνουν κατάθλιψη.

ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΤΕΛΟΣ

Όταν ταράζεστε με οποιονδήποτε τρόπο, κάνειε αυ­τό που σας έρχεται πιο φυσιολογικά, επειδή κληρονομή­σατε ένα ελαττωματικό μυαλό και μάθατε να ειοτε παρά­λογοι από ένα σωρό ανθρώπους, οι οποίοι κι αυτοί με τη σειρά τους κληρονόμησαν ένα ελαττωματικό μυαλό. Όπου και να στραφείτε, σε περιοδικά, σε ταινίες, στην τηλεόρα­ση, κι όποιον και ν’ ακούσετε, είτε είναι οι γονείς οας, οι δάσκαλοι ή οι φίλοι σας, εκπαιδεύεστε ώστε να φέρεσιε νευρωτικά και δεν το γνωρίζετε. Σας έμαθαν πώς να γίνε­τε πρώτης τάξεως καταθλιπτικοί και τώρα από εσάς ε- ξαρτάται να επανορθώσετε τη ζημιά που άθελα τους σας προκάλεσαν. Πρέπει να μάθετε καινούργιους τρόπους με τους οποίους να σκέφτεστε, να δημιουργήσετε καινούρ­γιες στάσεις απέναντι στους ανθρώπους και στα γεγονό­τα. Πώς μπορείτε να το καταφέρετε; Εκλαμβάνοντας την κατάθλιψη ως ένα θέμα για μελέτη, όπως ακριβώς τη γε­ωμετρία, την ιστορία ή την τέχνη. Θεωρήστε τη συμβου­λή του ψυχιάτρου ως ένα μάθημα υγιεινής ζωής που το κάνει ένας δάσκαλος, ο οποίος σας αναθέτει να διαβάσε­τε κάποια βιβλία, σας καλεί στην τάξη-ιατρείο του μια φορά τη βδομάδα ή και αραιότερα κι η τάξη του συνή­θως απαρτίζεται από ένα μαθητή ή κάποιες φορές από μια ομάδα φοιτητών.. Με δυο λόγια, δε χρειάζεται να νιώθετε πως είστε διαφορετικοί ή αλλόκοτοι επειδή πάσχετε από κατάθλιψη. Είστε όπως είστε κυρίως επειδή έτσι μάθατε με  τον ίδιο ακριβώς τρόπο που έχετε μάθει να μιλάτε τη γλώσσα των γονιών σας. Αυτά που διδαχτήκατε ήταν στο  μεγαλύτερο μέρος τους ανοησίες, όμως τα εμπεδώ­σου καλά. Αφού λοιπόν μπορέσατε να το κάνετε αυτό, να κατανοήσετε, δηλαδή, ένα σωρό νευρωτικές ιδέες, τι σας εμποδίζει να κάνετε το ίδιο και με κάποιες άλλες υ­γιείς;

Δε θα ’ναι τόσο εύκολο όσο ακούγεται, αλλά μπορεί να γίνει.

Ναι, ένα βιβλίο μπορεί πραγματικά να σας απαλλάξει από μερικές καταθλιπτικές σας συνήθειες. Μπορεί να σας δείξει τι κάνετε λάθος και να σας διδάξει ποιες από τις σκέψης σας σας πληγώνουν και ποιες θα ’πρεπε ν’ αντι­καταστήσετε.

Θα ήταν ανεδαφικό να υποστηρίξω πως κάθε είδος κατάθλιψης μπορεί να εξαλειφθεί διαβάζοντας ένα βιβλίοίο, κυρίως επειδή η κατάθλιψη έχει διάφορες μορφές. Κάποιος μπορεί να αισθάνεται αόριστα μελαγχολικός επειδή δεν έρχεται το τηλεφώνημα που περιμένει, ενώ κάποιος άλλος ενδέχεται να αισθανθεί τόσες ενοχές για ένα αυτοκινητικό δυστύχημα, ώστε να απαιτείται νοση­λεία στο ψυχιατρείο.

Αλλά για τις ηπιότερες μορφές κατάθλιψης ας δούμε τις βασικές αιτίες.

Κάποιες μορφές κατάθλιψης προκαλούνται από σω­ματικούς παράγοντες κι όχι από ψυχολογικούς. Θα πρέ­πει λοιπόν να τις αντιμετωπίσει ο οικογενειακός σας για­τρός. Κάποιες άλλες μορφές, ιδιαίτερα όταν νιώθετε με­λαγχολία χωρίς προφανή λόγο, ενδέχεται να είναι συνέ­πεια μεταβολών στο επίπεδο των βιογενών αμινών στον εγκέφαλο και διαταραχών στην ισορροπία του νερού και των ηλεκτρολυτών. Αυτό σημαίνει πως το αί­μα περιέχει πολύ λίγη γλυκόζη - η τροφή που χρειάζεται κάθε κύτταρο του κορμιού. Οι υπογλυκαιμικοί αισθά­νονται ανησυχία, ιλίγγους, εκνευρισμό ή κατάθλιψη - ή και όλα αυτά μαζί. Κάποιοι ειδικοί πιστεύουν πως άτομα με συγκεκριμένες μορφές νοητικής υστέρησης και σχιζο­φρένειας, καθώς και οι πιο πολλοί αλκοολικοί, έχουν χα­μηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα.

Αν υποψιάζεστε πως ανήκετε στην κατηγορία των υπογλυκαιμικών, επισκεφθείτε το γιατρό σας και ζητήστε να σας κάνει εξετάσεις.

 ΑΙΤΙΕΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ

Αν επικρίνετε μονίμως τον εαυτό σας, τον απεχθάνεστε και πιστεύετε ότι είστε ο χειρότερος άνθρωπος επί της γης, τότε σίγουρα θα πάθετε κατάθλιψη. Δεν έχει καμιά σημασία για ποιο λόγο κατηγορείτε τον εαυτό σας από τη στιγμή που κάνετε τη ζωή σας κόλαση. Μπορεί να είναι επειδή δεν πήρατε προαγωγή ή επειδή δεν κερδίσατε το ετήσιο πρωτάθλημα στα βελάκια ή ακόμα επειδή κάποιος ξέχασε να σας χαιρετήσει. Κατηγορώντας τον εαυτό σας, έχετε ήδη κάνει το πρώτο βήμα προς την κατάθλιψη. Κι αν τον επικρίνετε αρκετά, θα ταραχτείτε πολύ, ίσως νιώ­θετε την επιθυμία να βάλετε τα κλάματα, θα γίνετε σιω­πηλοί και κυκλοθυμικοί, μπορεί ακόμα και να θελήσετε να πέσετε στο κοντινότερο ποτάμι για να πνιγείτε.

Αν κατηγορείτε τον εαυτό σας λίγο, απλώς θα αι­σθανθείτε άβολα και σίγουρα θα χαλάσει η διάθεσή σας. Αυτή η κατάσταση δεν είναι σοβαρή, αλλά μπορεί να σας χαλάσει τη διασκέδαση μιας βραδιάς, να καταστρέ­ψει ένα πάρτι ή μια επίσκεψη και να προκαλέσει μελαγ­χολία στους ανθρώπους γύρω σας.

Ο  δεύτερος δρόμος προς την κατάθλιψη είναι να νιώθετε οίκτο για τον εαυτό σας. Αν κλαίτε πάνω από ένα μπουκά­λι αλκοόλ όταν δε σας φέρονται δίκαια, σύντομα θα πέσε­τε σε κατάθλιψη. Αν κατεβάσετε τα μούτρα μόνο και μόνο για να προκαλέσετε τη συμπόνια των άλλων, προχωράτε με γοργά βήματα προς την κατάθλιψη. Αν πιστεύετε πως ο κόσμος σάς χρωστάει κι έπειτα ανακαλύπτετε πόσο άδι­κη μπορεί να είναι η ζωή, έχετε κατάθλιψη.

Όλα αυτά θα προκαλέσουν έκπληξη σε εκατομμύρια ανθρώπους, αλλά είναι καλύτερα να μάθουμε ότι κατα­ντάει νευρωτικό να επιμένουμε πως οι άλλοι πρέπει να μας φέρονται καλά, πως η καλοσύνη μας πρέπει να ανταμειφθεί με καλοσύνη και πως ο κόσμος πρέπει να εί­ναι ένα μέρος όπου κυριαρχεί το καλό και το δίκαιο. Αν πιστεύουμε σε αυτά , είναι πιθανό να πάθουμε κατάθλιψη και να νιώσουμε πληγωμένοι κι οργισμένοι όταν τα πράγματα δεν έρθουν όπως περιμέναμε.

Αν θέλετε να αποφύγετε την κατάθλιψη, θα πρέπει να μάθετε πως η άδικη και μοχθηρή συμπεριφορά ως α­ντάλλαγμα για τις γεμάτες αγάπη προσπάθειές σας αποτελεί κανόνα κι όχι εξαίρεση. Όσο πιο σύντομα συνειδη­τοποιήσετε ότι ο κόσμος πάντα έτσι θα ’ναι, τόσο πιο υ­γιές άτομο θα γίνετε.