Η φιλοξενία στην Αρχαία Ελλάδα και οι... απόγονοι που δεν γουστάρουν τους μετανάστες

Σε όλες τις περιόδους της αρχαιότητας, η φιλοξενία ήταν μια ιερή υποχρέωση και είχε χαρακτήρα πανίσχυρου θεσμού. Το ποιόν ενός ανθρώπου κρινόταν συχνά από το αν αυτός σεβόταν ή όχι τη φιλοξενία.

Οι αρχαίοι θεωρούσαν ότι τους ξένους (όπως και τους ζητιάνους) τους έστελνε και τους προστάτευε ο (Ξένιος) Δίας. Υπήρχε, μάλιστα, και η πίστη ότι οι θεοί κυκλοφορούσαν κάθε τόσο στη γη με τη μορφή ενός ξένου, θέλοντας να δοκιμάσουν τους χαρακτήρες των ανθρώπων.



Αλλά υπήρχαν και καθαρά πρακτικοί λόγοι που ευνοούσαν τον σεβασμό στον θεσμό της φιλοξενίας. Την εποχή του Ομήρου (όπως και την εποχή στην οποία αναφέρονται τα ομηρικά έπη) οι Έλληνες έκαναν πολλά ταξίδια.



Όπως ήταν φυσικό, οι ταξιδιώτες, κάθε φορά που έφταναν σ’ έναν τόπο, είχαν ν’ αντιμετωπίσουν το μεγάλο πρόβλημα της διαμονής. Τότε όμως δεν υπήρχαν ξενοδοχεία ή άλλου είδους καταλύματα σαν τα σημερινά.



Το πρόβλημα μπορούσε να λυθεί μόνο με φιλοξενία. Σκεπτόμενοι ότι κι αυτοί ταξιδεύουν κι έχουν ν’ αντιμετωπίσουν το ίδιο πρόβλημα, οι άνθρωποι φιλοξενούσαν εύκολα τους ξένους. Έτσι ήταν σίγουρο ότι, όταν θα ταξίδευαν κι αυτοί στον τόπο του φιλοξενούμενού τους, δεν θα είχαν να νοιαστούν για τη διαμονή τους, αφού θα τους ανταποδιδόταν η φιλοξενία.



Ένας άλλος καθαρά πρακτικός λόγος για την ισχυροποίηση του θεσμού της φιλοξενίας ήταν η ανταλλαγή πληροφοριών. Ο ξένος έφερνε μαζί του ειδήσεις όχι μόνο από τον τόπο του, αλλά και από τους τόπους τους οποίους είχε στο μεταξύ επισκεφτεί. Η φιλοξενία έδινε, λοιπόν, τη δυνατότητα ανταλλαγής πληροφοριών, σε εποχές που δεν υπήρχαν αναπτυγμένα επικοινωνιακά δίκτυα.



Ο θεσμός της φιλοξενίας «απαιτεί γενναιοδωρία αλλά και λεπτούς τρόπους: επιβάλλεται να παρατεθεί γεύμα στον ξένο και να του παρασχεθούν όλες οι ανέσεις που θεωρούνται απαραίτητες πριν το γεύμα ή κατά τη διάρκειά του, πριν καν του υποβληθεί η πιο ασήμαντη ερώτηση.



Οτιδήποτε υπάρχει κίνδυνος να δυσαρεστήσει τον φιλοξενούμενο πρέπει να αποφευχθεί. Πρέπει, επίσης, να οργανωθούν προς τιμήν του διάφορες τελετές, στις οποίες θα συμπεριλαμβάνεται και η απαγγελία ποιημάτων.



Πρέπει, τέλος, να του προσφερθούν λαμπρά δώρα. […] Επιπλέον, η τήρηση των τύπων αυτών δημιουργεί στο εξής, ανάμεσα στον ξένο και σ’ εκείνον που τον φιλοξένησε, στενούς δεσμούς, οι οποίοι κληροδοτούνται και στα παιδιά τους. Οι δεσμοί αυτοί διατηρούνται με την κατά καιρούς ανταλλαγή δώρων και την αμοιβαία παροχή υπηρεσιών» (Jacqueline de Romilly).